Często potocznie mówi się o języku regionalnym, utożsamianym z dialektem czy gwarą. Są to jednak różne odmiany językowe, choć mają też pewne cechy wspólne. Zarówno regionalne odmiany polszczyzny, jak i dialekty ludowe mają ograniczony zasięg geograficzny, a zatem są to terytorialne odmiany języka polskiego, czyli takie, które używane są tylko na pewnym obszarze (mniejszym lub większym) kraju. Podstawowa różnica natomiast między nimi polega na tym, że różne typy polszczyzny regionalnej, choć w dużym zakresie korzystają z zasobów dialektalnych, to jednak są wariantami języka ogólnego.

Odmian regionalnych polszczyzny używają także przedstawiciele inteligencji, podczas gdy dialekty ludowe pierwotnie były ograniczone tylko do warstwy chłopskiej (dziś to częściowo w różnych regionach Polski się zmienia, np. na Śląsku, Podhalu). Kolejna różnica sprowadza się do tego, że polszczyzna regionalna występuje w dwóch odmianach: mówionej i pisanej, oraz jest zróżnicowana stylowo, podczas gdy dialekty i gwary są wariantami mówionymi polszczyzny. Odmiany regionalne podlegają ocenie ze względu na normy języka ogólnego, a dialekty i gwary – z uwagi na zwyczaj językowy.

Regionalne odmiany polszczyzny to zatem terytorialne warianty języka ogólnego, które mają oprócz wszystkich istotnych cech języka ogólnego także środki językowe charakterystyczne tylko dla danych regionów. Do połowy XX wieku polszczyzna regionalna była też ograniczona do środowiska inteligencji danego regionu jako jej mowa codzienna, a więc był to wariant terytorialno-środowiskowy języka ogólnego. Obecnie w związku z procesami demokratyzacji języka regionalizmy pojawiają się w mowie ludności różnych grup społecznych danego regionu, nie tylko w języku inteligencji.

Zróżnicowanie regionalne języka polskiego jest nieduże, a zasób środków językowych różnicujących go to regionalizmy (zob. Regionalizmy a dialektyzmy). Najmniejsze zróżnicowanie regionalne widoczne jest w wymowie (fonetyce) i odmianie (fleksji), nieco większe w składni, największe w słowotwórstwie i słownictwie, a współcześnie rnice te coraz bardziej się zacieraj. W porównaniu z innymi językami narodowymi (np. niemieckim) jest ono jednak minimalne. Różnice między odmianami regionalnymi polszczyzny nie zakłócają zatem komunikacji językowej.

Genezy regionalnych odmian polszczyzny należy upatrywać m.in. w  podziałach etniczno-językowych w okresie staropolskim oraz późniejszych podziałach na dzielnice i prowincje państwa polskiego, a następnie w zróżnicowanym rozwoju języka polskiego w granicach trzech zaborów.

Tradycyjnie wyróżniano trzy regionalne odmiany polszczyzny występujące na terenie państwa polskiego, tj. odmianę krakowską (małopolską), poznańską (wielkopolską) i warszawską (mazowiecką). Ponadto wyodrębnia się też dwie odmiany spoza obecnych jego granic, tj. odmianę wileńską (północnokresową) i lwowską (południowokresową). Współcześnie na podstawie badań powojennych można mówić ponadto o nowych regionalnych odmianach polszczyzny, takich jak: polszczyzna pomorska (Grudziądz, Tczew, Starogard), północnomałopolska (Łódź, Radom, Kielce, Lublin) i górnośląska, powstała w środowiskach miejskich Górnego Śląska. Wiele regionalizmów używanych jest przez inteligencję konkretnych miast lub mniejszych wspólnot regionalnych, stąd też mowa o polszczyźnie białostockiej, nowosądeckiej, siedleckiej itp.

Odmiany regionalne polszczyzny podlegają dziś wielu zmianom. Zmiany realiów sprawiają, że wraz z zanikiem np. dawnych przedmiotów giną wyrazy regionalne dotychczas różnicujące polszczyznę, np. krakowskie trafika ‘sklep z tytoniem’, krakowskie szabaśnik i południowopolskie (południowokresowe, południowomałopolskie i śląskie) bratrura ‘piekarnik w tradycyjnym kuchennym piec kaflowym’, warszawskie obsadka ‘uchwyt pióra’. Zanikają stare zapożyczenia, nie tylko wywodzące się z języków państw zaborczych, np. z rosyjskiego: raniec ‘tornister’, odkrytka ‘pocztówka’ i z niemieckiego: grysik ‘kasza manna’, poznańskie kluft ‘ubranie’, ale też np. stare zapożyczenia francuskie: kajet ‘zeszyt’. Upowszechniają się też pierwotne regionalizmy warszawskie, które są uznawane za formy ogólnopolskie i wypierają w ten sposób regionalizmy typowe dla innych regionów, np. warszawskie określenia: zsiadłe mleko, kasza manna, cukier puder, wypierają krakowskie nazwy: kwaśne mleko, grysik, mączka cukrowa i śląskie: kiszka, grys. Wpływ mediów przyczynia się do upowszechniania mazowieckich formacji słowotwórczych na -ak, np. dzieciak, kurczak, zieleniak, czy wymowy nieudźwięczniającej, np. brat ojca, a nawet takich zjawisk pochodzenia gwarowego mazowieckiego, jak twarda wymowa połączeń l + i, k’ + e, g’ + e (lyst, kedy, droge rzeczy).